Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), ABD’nin 2000’li yıllarda ortaya attığı, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Güney Asya’daki ülkeleri dönüştürmeyi hedefleyen bir siyasi ve ekonomik plan olarak bilinir. Resmi adı Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Girişimi (Greater Middle East Initiative – GMEI) olan bu proje, özellikle 2004’te G8 Zirvesi’nde gündeme gelmiştir.
Kapsamı ve Amaçları
BOP’un temel hedefleri şunlardır:
- Demokrasi ve İnsan Hakları: Bölgede Batı tarzı “demokrasi” anlayışını yaygınlaştırmak.
- Ekonomik Reformlar: Serbest piyasa ekonomisini teşvik etmek, IMF ve Dünya Bankası politikalarına uyum sağlamak.
- Siyasi İstikrar (!) ve Rejim Değişiklikleri: Özellikle ABD’ye karşı tehdit olarak görülen yönetimleri değiştirmek.
- Enerji Kaynaklarının Kontrolü: Ortadoğu’daki petrol ve doğal gaz kaynaklarını ABD ve Batılı şirketlerin çıkarları doğrultusunda kullanmak.
- İsrail’in Güvenliği: İsrail’in bölgedeki varlığını güvence altına almak ve Filistin meselesini ABD politikalarına uygun bir çerçevede çözmek.
- İslami Hareketleri Zayıflatmak: ABD’nin terör örgütü olarak gördüğü grupları etkisiz hale getirmek, ancak kendi çıkarlarına uygun olanları desteklemek.
Bu proje kapsamında, Türkiye, İran, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Mısır, Suudi Arabistan, Libya, Fas, Tunus, Pakistan ve Afganistan gibi ülkeler hedef alınmıştır.
Kim Finanse Ediyor?
BOP’un finansörleri arasında şunlar yer alır:
- ABD Hükûmeti ve Pentagon
- IMF ve Dünya Bankası (Bölgedeki ekonomik reformları teşvik için)
- Batılı Şirketler (Özellikle petrol, silah ve inşaat sektöründe faaliyet gösteren büyük Amerikan ve Avrupa şirketleri)
- CIA ve Diğer İstihbarat Kuruluşları (Bölgedeki siyasi manipülasyonları finanse etmek için)
- George Soros’un Açık Toplum Vakfı gibi Küresel Fonlar (Demokrasi ve insan hakları adı altında çeşitli STK’ları desteklemek için)
Kimler Kullanılıyor?
BOP’un hayata geçirilmesi için kullanılan aktörler arasında şunlar bulunmaktadır:
- Yerel Siyasetçiler: Batı yanlısı liderler desteklenerek iktidara getiriliyor.
- Terör Örgütleri: DEAŞ, El-Kaide gibi gruplar bazen “kontrollü kaos” oluşturmak için kullanılıyor.
- STK’lar ve Medya: Demokrasi, insan hakları ve kadın hakları gibi konular üzerinden bölge halkının algısı yönlendiriliyor.
- Askerî Müdahaleler: Afganistan, Irak, Libya ve Suriye’de doğrudan askerî operasyonlarla rejimler değiştirildi.
- Kamuoyu Yaratıcıları: Akademisyenler, gazeteciler ve sosyal medya figürleri kullanılarak kitlelerin bilinçaltına mesajlar veriliyor.
Türkiye BOP’un Neresinde?
Türkiye, özellikle 2000’li yılların başında BOP’un eşbaşkanlarından biri olarak gösterildi. Ancak Türkiye’nin son yıllarda bağımsız politikalar izlemesi ve özellikle Suriye’de ABD’nin planlarını bozması, BOP ile arasına mesafe koymasına yol açtı.!
Sonuç
BOP, Ortadoğu’yu Batı çıkarlarına uygun şekilde dönüştürmeyi hedefleyen geniş çaplı bir projedir. Bu proje, demokrasiyi yaygınlaştırma iddiasıyla ortaya çıkmış olsa da asıl amaçları enerji kaynaklarını kontrol etmek, İsrail’i korumak ve ABD’nin küresel gücünü pekiştirmektir. Bu süreçte yerel aktörler, terör örgütleri, medya ve finans kuruluşları gibi birçok araç kullanılmaktadır.
Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) kapsamında planlanan bazı hedefler kısmen veya tamamen hayata geçirilmiştir. Ancak bu süreç, beklenenden farklı şekillerde ilerlemiş ve bazı bölgelerde ciddi direnişle karşılaşmıştır.
Gerçekleşen Kısımlar
1. Rejim Değişiklikleri ve İç Karışıklıklar
BOP’un en büyük hedeflerinden biri, ABD ve Batı için “uygunsuz” görülen rejimlerin değiştirilmesiydi. Bu doğrultuda:
- Afganistan (2001): 11 Eylül saldırılarının ardından ABD Afganistan’ı işgal etti ve Taliban rejimi devrildi. Ancak yıllar sonra Taliban tekrar iktidara döndü (2021).
- Irak (2003): Saddam Hüseyin, ABD tarafından devrildi. Ülke etnik ve mezhepsel çatışmalara sürüklendi.
- Arap Baharı (2010-2012): Tunus, Libya, Mısır ve Suriye’de isyanlar çıktı.
- Libya: Kaddafi NATO müdahalesiyle devrildi. Ülke halen kaos içinde.
- Mısır: Mübarek devrildi, yerine Mursi geldi ama Batı’nın desteğiyle Sisi darbe yaparak yönetimi ele geçirdi.
- Suriye: İç savaş başlatıldı, Beşar Esad rejimi uzun savaşlar sonucunda değiştirildi.
Bütün bu gelişmeler, BOP’un “rejim değişikliği” hedefinin bir kısmının gerçekleştiğini gösteriyor.
2. Terör Örgütlerinin Kullanılması ve Bölgenin İstikrarsızlaştırılması
ABD’nin ve Batı’nın desteklediği veya göz yumduğu bazı örgütler, bölgede kaos ortamı yaratarak istikrarsızlığı artırdı:
- El-Kaide ve DEAŞ: ABD’nin Irak işgalinden sonra El-Kaide güç kazandı, sonrasında DEAŞ türedi ve Suriye-Irak’ta geniş toprakları ele geçirdi. ABD daha sonra DEAŞ’a karşı mücadele bahanesiyle bölgedeki varlığını güçlendirdi.
- PKK/YPG: Türkiye’nin güney sınırında PYD/YPG güçlendirildi ve Batı tarafından desteklenerek “Kürt Koridoru” planı devreye sokulmaya çalışıldı.
Bu durum, Ortadoğu’da sürekli bir tehdit ve kaos ortamı oluşturarak ABD’nin bölgedeki varlığını gerekçelendirmesine yardımcı oldu.
3. İsrail’in Güvenliği ve Arap Ülkeleri ile Normalleşme
BOP’un önemli hedeflerinden biri de İsrail’in güvenliğini artırmaktı:
- İsrail-Filistin meselesi gündemden düşürüldü: Arap Baharı sonrası Arap ülkeleri iç savaş ve kaos ile uğraşırken, İsrail’in üzerindeki baskı azaldı.
- Abraham Anlaşmaları (2020): ABD arabuluculuğunda, İsrail ile BAE, Bahreyn, Sudan ve Fas gibi ülkeler diplomatik ilişkiler kurdu.
Bu süreç, İsrail’in bölgedeki yalnızlığını azaltırken, Filistin davasını da ikinci plana itti.
Türkiye’nin BOP’a Katkısı ve Tutumu
Türkiye, özellikle 2000’li yılların başında BOP’a yakın durdu ancak zamanla projeye karşı mesafeli bir tavır aldı.
BOP’un Eşbaşkanlığı (2000’ler Başları)
- 2004’te dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’nin BOP eşbaşkanı olduğunu açıkladı.
- Türkiye, ABD ve Batı ile yakın ilişki kurarak Ortadoğu’daki dönüşüme destek verdi.
Arap Baharı Süreci (2010-2013)
- Tunus ve Mısır’daki rejim değişikliklerine destek verdi.
- Suriye’de Esad karşıtı muhalifleri destekledi.
- Libya’da Kaddafi’nin devrilmesine NATO müdahalesiyle katkı sağladı.
BOP’tan Uzaklaşma (2016 ve Sonrası)
- ABD’nin PKK/YPG’yi desteklemesi: Türkiye, ABD’nin Suriye’de PKK/YPG’ye verdiği destek nedeniyle BOP ile ters düştü.
- 15 Temmuz Darbe Girişimi (2016): Türkiye, FETÖ’nün darbe girişimiyle BOP’un Türkiye’ye karşı da planları olabileceğini anladı.
- Rusya ile Yakınlaşma: Türkiye, Batı’ya karşı Rusya ile askeri ve siyasi işbirliğini artırarak denge politikası izlemeye başladı.
Sonuç olarak, Türkiye BOP’un başlarında rol almış olsa da zamanla projeden uzaklaştı ve özellikle son yıllarda ABD’nin bölgedeki planlarına karşı mücadele eden bir pozisyona geçti.
Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) kapsamında eğitim ve okullaşma süreci, Batı’nın bölgedeki dönüşüm politikalarının önemli bir parçasıydı. Bu süreçte çeşitli kurumlar ve ülkeler finansman sağladı ve uygulamalar gerçekleştirdi.
Eğitim ve Okullar Kapsamında Kimler Görev Aldı?
- ABD ve Avrupa Destekli Eğitim Programları:
- ABD ve Avrupa ülkeleri, bölgede “modern” ve “Batı yanlısı” eğitim sistemlerini teşvik etmek için çeşitli programlar başlattı.
- Özellikle ABD Dışişleri Bakanlığı, USAID (Amerikan Uluslararası Kalkınma Ajansı) ve Avrupa Birliği (AB) fonları ile desteklenen projeler hayata geçirildi.
- Soros’un Açık Toplum Vakfı ve Küresel STK’lar:
- George Soros’un Açık Toplum Vakfı gibi kuruluşlar, eğitim reformları adı altında bölgeye müdahil oldu.
- UNICEF, UNESCO ve Dünya Bankası, eğitim projelerine destek verdi.
- FETÖ’nün Rolü:
- Fethullah Gülen’e bağlı okullar (FETÖ okulları), ABD’nin desteğiyle özellikle Türkiye, Orta Asya, Afrika ve Ortadoğu’da açıldı.
- Bu okullar, BOP’un eğitim ayağında “Ilımlı İslam” anlayışını yayma ve Batı yanlısı elitler yetiştirme amacı taşıyordu.
Finansmanı Kim Sağladı?
- ABD ve Avrupa Fonları:
- ABD Dışişleri Bakanlığı ve Pentagon, Ortadoğu’daki eğitim projelerini “demokratikleşme” adı altında fonladı.
- IMF ve Dünya Bankası, “eğitim reformları” için düşük faizli krediler sundu.
- Küresel STK’lar ve Vakıflar:
- Bill & Melinda Gates Vakfı, eğitim projelerine yatırım yaptı.
- Rockefeller Vakfı, bölgedeki üniversitelerle işbirliği yaparak belirli müfredatları destekledi.
- Yerel Hükümetler ve İş Adamları:
- Suudi Arabistan, Katar ve BAE gibi ülkeler de Batı ile uyumlu İslamcı eğitim programlarını destekledi.
- Türkiye’de ise bazı iş adamları ve vakıflar, FETÖ okulları başta olmak üzere BOP ile bağlantılı eğitim kurumlarına destek verdi.
Hedef Neydi?
- Batı yanlısı elit bir nesil yetiştirmek.
- Geleneksel eğitim sistemlerini değiştirerek seküler veya ılımlı İslamcı bir anlayış oluşturmak.
- Bölgedeki ülkelerin kendi kimliklerinden uzaklaşmasını sağlamak.
- Uzun vadede halkı Batı’ya bağımlı hale getirecek bir eğitim modeli kurmak.
Sonuç
BOP’un eğitim ayağı, Batı destekli fonlarla bölgedeki okulları ve müfredatları dönüştürmeyi amaçladı. Ancak Türkiye’nin 15 Temmuz darbe girişimi sonrası FETÖ okullarını kapatması ve bazı ülkelerin Batı müdahalelerine karşı çıkması bu planın tam anlamıyla başarılı olmasını engelledi. Yine de, halen birçok ülkede Batı destekli eğitim programları etkisini sürdürüyor.
Bir yanıt yazın